تاريخ و زندگی

از تاريخ اين درس را آموختيم که زندگی، انتخاب و رقابت است. زندگی گذشته ما، نشانه‌ی نوع انتخاب ما بود. گرچه در مقاطعی خطا و کژراهه رفتيم ولی، اصل رفتن عملی بود آگاهانه، نه تقليدی!
می‌دانيم که جهان مورّخان از بسياری جهات متفاوت است با جهان فيلسوفان. با اين وجود، بر اين حقيقت نيز واقفيم که اگر مورّخ با فلسفه تاريخ آشنايی نداشته باشد، کار و اثر او چيزی جز عوام‌فريبی نيست. آنانی که با فلسفه تاريخ آشنايی دارند، لحظه‌ی کنونی ما را هموارۀ در پرتوی گذشته می‌بينند و نه برعکس. زيرا که فقط از اين‌طريق، هم می‌توان به واقعيت‌های موجود دست‌يافت و هم سطح تحول و کمال را سنجيد!